واژه های اومانیسم مدرنیته و بورژوازی

 بی تردید هیچ کس ( حداقل در ظاهر ) مخالف حفظ کرامت وجودی و غیرت نفس انسانی و محبت ومودت و مهر میان آدمیان نیست . هر فرد با وجدان ومتعهدی نمی خواهد که دیگری را وسیله ای برای رسیدن به اهداف خود قرار دهد ، یا خود این گونه مورد سوء استفاده قرار گیرد . آدمی ؛ اصالت ، کرامت و حقیقتی دارد که باید فعالیت یافته و شکوفا گردد . بنابراین اگر اومانیسم را به معنای پذیرش کرامت وجودی و معنوی « انسان » فرض کنیم ، تقریباً هیچ کس حداقل در حرف ، مخالف این معنا نخواهد بود .

اما نکته اینجاست که آنچه در دوران جدید غربی پدید آمد و اساساً یک دوره تاریخی چهارصد ، پانصد ساله را در بر می گیرد و تحت عنوان اومانیسم مطرح می گردد ، معنی و ماهیت دیگری دارد . تفکر اومانیستی تفکری خود بنیاد است و مبتنی بر سوپژکتیویه است که لزوماً دیگران را به « ابژه هایی » جهت دخل و تصرف و استثمار و استخدام تبدیل می کند . در واقع در اومانیسم نوعی انکار آشکار مبدأ هستی وجود دارد و می کوشد تا انسان را مالک الرقاب هستی و منشأ و غایت همه چیز معرفی کند . بی تردید هیچکس مخالف این نیست که در حوزه روابط انسانی ، وضع به گونه ای باشد که تکامل و شکوفایی فردیت متعالی آدمی تحقق یابد و هیچ انسانی ، ابزار یا آلت مقاصد دیگری قرار نگیرد ، اما مسئله اینجاست که انسان جز در نسبت قرب با « حق مطلق » و خداوند و یا به تعبیری « حقیقت وجود » به آزادی و فردیت متعالی دست پیدا نمی کند و اومانیسم چون مبتنی بر سوبژکتیویته است ، خواه ناخواه دیگر افراد انسانی و طبیعت و کل عالم را به « ابژه » ای برای دخل و تصرف تبدیل می کند . منتقدان اومانیسم قطع رابطه مابین انسان و حقیقت از طریق « خودبنیادی » (اومانیسم ) را عین دور شدن آدمی از خود و گرفتاری در سراب سرمایه سالاری و نفی و انکار فردیت حقیقتی و متعالی هریک از آدمیان می دانند .

در عرفان نظری در بحث از اسماء الهی این نظر وجود دارد که هر فرد انسانی مظهر اسمی از اسماء الهی و تحت تدبیر و تربیت آن قرار دارد و دقیقاً شکوفایی و تکامل فردی آدمی از طریق تحقق نسبت قرب و انس با اسمی که هر فرد آدمی مظهر آن است تحقق می یابد . باید توجه داشت که این فرد گرایی متعالی واینکه فردی مصداق یک اسم الهی قرار گیرد ؛ به طور ماهوی رودروی با اومانیسم و فرد گرایی بوژروائی قرار دارد . در فردگرایی بورژوائی ، مبنا و محور و دایر مدار هستی انسان خود بنیاد است و این خود بنیادی با غیبت و حذف عالم غیب تلازم کامل دارد . فردگرایی بورژوا فقط در حیطه مقررات حقوقی و برخی وجوه سیاسی فردیت انسان ها را آن هم بر مبنای عالم خود بنیادی به رسمیت می شناسد و افق آرمان گرایانه آن در حد آرمان گرایی بورژوائی ( سودجویی ، مال دوستی ، سوداگری ) خلاصه می گردد ، حال آن که در قلمرو تفکر ترانس مدرن و حکمت معنوی فردیت آدمی به گونه ای متعالی رشد می یابد و به معنای واقعی کلمه ، ظرفیت ها وقابلیت های تکاملی آدمی از قوه به فعل در می آید .

تفکر اومانیستی به این دلیل که « فرد » را « سوبژه » و دیگران را « ابژه » می داند ، خواه ناخواه جوهر استثمار گرایانه و ابزاری نسبت به طبیعت و همچنین دیگر انسانها پیدا می کند . در چنین عالمی ، افرادی که از طریق خلوت گزینی یا تفکر جدی یا مبارزات آرمان خواهانه خواستار شکوفایی فردیت باطنی خود هستند ، یا به شدت تحت فشار قرار می گیرند و یا کاملاً منزوی می گردند . واقعیت این است که اومانیسم به عنوان مظهر اسم نفس اماره ذاتاً ماهیتی بورژوایی ، سوداگر و استثمارگرانه دارد و به دلیل حاکمیت سرمایه سالاری دقیقا مانع رشد و باروری فردیت متعالی آدمیان می گردد .

در پیش گفتیم که اومانیسم ، ماهیتی بورژوائی دارد . حالا به تعریف اصطلاح بورژوائی می پردازیم . بورژوائی در لغت کلمه « بورژ» به معنای « شهرنشین » گرفته شده و ریشه تاریخی آن به قرون 11و 12 به بعد در اروپای غربی برمی گردد که طبقه بازرگان متمول و صنعتگران و صاحبان مانوفاکتورها تدریجاً در شهرها مستقرشده و قدرت یافتند و درمقطعی در قرون 16و17 به ایجاد حکومت های مطلقه و محدودیت قدرت اشراف کمک بسیار نمودند . در « جامعه شناسی طبقات اجتماعی » بورژواها شامل کارخانه داران ، صاحبان صنایع عمده ، تجار بسیار متمول ، بانک داران بزرگ و اساساً طبقات استثمارگر جامعه می شوند . در این معنا ، تعریف بورژوائی در ماهیت طبقاتی آن خلاصه می گردد .

اما به نظر نگارنده ، « بورژوا » چیزی نیست مگر صورت مثالی انسان عصر جدید و در واقع فقط شامل یک طبقه اجتماعی نمی گردد؛ بلکه صورت مثالی انسان عهد مدرنیته است که همه طبقات اجتماعی از سرمایه داران ، کارگران ، طبقات میانی جامعه و حتی روستاییان ، تاحدی از جهاتی حامل روح کلی این صورت مثالی هستند ، کاراکتر تیپیک typic این « انسان بورژوا » را می توان باخصایصی چنین برشمرد : سودگرایی و سوداگری و حرص و آز مبتنی بر نفس اماره و خود بنیادی . شاید بتوان گفت که با این تعریف انسان بورژوا درهمه دوره ها حضور داشته است زیرا که در هر دوره ای عده ای طماع ، سودجو و مال دوست و ....... وجود داشته اند ، البته این سخن درست است ،اما نکته اینجاست که تنها در دوره مدرنیته است که این صورت مثالی دایرمدار عالم قرار می گیرد و در هنر و ادبیات و سینما و علم جدید و فلسفه و ...... ظاهر می گردد . در واقع انسان بورژوا صورت مثالی همه انسانهای عهد مدرن است و صرفاً اختصاص به یک طبقه اجتماعی ندارد ، بلکه صورت مثالی انسان عصر جدید است . در اومانیسم ، همین انسان است که دایر مدار عالم قرار می گیرد و اومانیسم درواقع به معنای اصالت انسان بورژوا است . به عبارت دیگر انسان بورژوا صورت مثالی همه افراد انسانی است که در ذیل اسم نفس اماره زندگی می کنند .

برای صورت مثالی انسان بورژوا ( که باز هم تاکید می کنیم با مفهوم طبقاتی بورژوا در جامعه شناسی سیاسی فرق دارد ) چند خصیصه را می توان فهرست وار برشمرد:

1-سود محوری

2-کمّی اندیشی و محاسبه گری

3- تکیه بر عقل به معنای راسیون

4-داشتن جوهر استثمارگری و شیئی و ابزاری دیدن دیگران

5-گرفتاری در از خودبیگانگی که ریشه در خودبنیادی و بُعد از حقیقت دارد .

6-تلاش و تکاپوی بسیار در جهت کشف و اختراع امکانات و راههای جدید جهت سیطره برعالم و آدم

7-بی اعتقادی به عالم غیب و یا کم اعتقادی در نسبت با حقایق غیبی

8-سرمایه سالار بودن به این معنا که همه چیز را بر مبنای پول و سرمایه و سودجویی مورد محاسبه و ارزش گذاری قرار می دهد .

9- ترکیبی از ولع انباشت سرمایه و حرص و آز مصرف بی حد و حصر

صورت مثالی انسان بورژوا در تک تک آدمیانی که در فضای عصر جدید نفس می کشند منتشر گردیده است و همه افراد یک جامعه اومانیستی اعم از کارگر و بازرگان و کارخانه دار و .... با نسبت های مختلف تجلی بخش این ماهیت بورژوای مثالی هستند . 

با برداشت هایی از م-منفرد